Çalışanların Hakları ve Sorumlulukları
4857 Sayılı İş Kanunu çerçevesinde hem çalışanların hem de işverenlerin karşılıklı hak ve yükümlülükleri bulunmaktadır. İş ilişkisi yazılı bir sözleşmeye dayanmamış olsa dahi, çalışanlar yasal haklarını her zaman yargı yoluyla arayabilir.
Çalışanların Sorumlulukları
- İş Kurallarına Uymak: Çalışanlar, işverenin belirlemiş olduğu iç düzenlemelere uymakla yükümlüdür. Disiplinli bir çalışma ortamının sağlanması, kuralların titizlikle uygulanmasıyla mümkündür.
- İşveren Talimatlarına Uymak: İşverenin işin yürütülmesine ilişkin makul ve hukuka uygun talimatlarına riayet etmek, iş akışının verimli devamı için önemlidir.
- Gizlilik Yükümlülüğü: Çalışanlar, işverene ait ticari sırlar ile işin yürütülmesine dair gizli bilgileri üçüncü kişilerle paylaşmamalıdır.
- İş Sağlığı ve Güvenliğine Uymak: Çalışanlar, kendilerinin ve çalışma arkadaşlarının güvenliği için iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uymalıdır.
Çalışanların Hakları
Ücret Hakkı: Çalışanlar, yaptıkları iş karşılığında kanunlara ve sözleşmeye uygun olarak ücret alma hakkına sahiptir. Ücretin zamanında ve eksiksiz ödenmesi zorunludur.
İş Sağlığı ve Güvenliğini Talep Etme Hakkı: İşveren, çalışanların sağlığını koruyacak her türlü önlemi almakla yükümlüdür. Çalışanlar da bu önlemleri talep etme hakkına sahiptir.
Eşit Muamele Hakkı: Çalışanlar, cinsiyet, yaş, etnik köken, din veya benzeri nedenlerle ayrımcılığa uğrayamaz. Mobbing de bu hakkın ihlali kapsamındadır.
Fazla Mesai Ücreti: Haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai kapsamında değerlendirilir ve %50 zamlı ücret ödenir.
Hafta Tatili ve Genel Tatil Ücreti: Haftalık kesintisiz bir gün dinlenme hakkı ve resmi tatillerde çalışmama hakkı vardır. Bu günlerde çalışılması durumunda ek ücret ödenmesi gerekir.
Yıllık Ücretli İzin: En az bir yıl çalışan işçiler, hizmet süresine göre belirlenen sürelerde yıllık ücretli izin hakkına sahiptir.
Ara Dinlenme Hakkı: Günlük çalışma süresine göre belirli aralıklarla dinlenme süresi verilmelidir.
Esaslı Değişikliklere Rıza Göstermeme Hakkı: İşverenin çalışma şartlarında esaslı değişiklik yapabilmesi için çalışanın yazılı onayı gerekir.
Belirli Günlerde Mazeret İzni: Evlilik, doğum veya vefat gibi durumlarda ücretli izin hakkı tanınır.
Doğum ve Süt İzni: Kadın çalışanlar doğum öncesi ve sonrası toplam 16 hafta, süt izni kapsamında ise günde 1,5 saat izin hakkına sahiptir.
Alt İşveren (Taşeron) İşçilerinin Hakları
Alt işveren işçileri, asıl işverenin sorumlulukları altında da güvence altındadır. Hak kaybı veya iş kazası durumunda hem alt işveren hem de asıl işveren müteselsilen sorumlu olabilir.
Kadın İşçilerin Özel Hakları
Kadın işçiler, doğum izni, süt izni ve evlilik sonrası kıdem tazminatı gibi özel haklara sahiptir. Bu haklar, biyolojik ve sosyal ihtiyaçlar dikkate alınarak düzenlenmiştir.
İşten Çıkarılan Çalışanların Hakları
İşten çıkarılan işçi;
• Kıdem tazminatı,
• İhbar tazminatı,
• İşe iade davası açma hakkı, (İşe iade davası açabilmek için işyerinde en az 30 işçi çalışıyor olmalı ve işçinin en az 6 ay kıdemi bulunmalıdır.)
• Haklı sebep yoksa feshe karşı dava açma ve tazminat talep etme,
• İş arama izni haklarına sahiptir.
Ölüm Halinde Mirasçıların Hakları
İşçinin ölümü halinde;
• Kıdem tazminatı,
• Varsa fazla mesai ve diğer alacaklar,
• Türk Borçlar Kanunu md. 440 gereği ölüm tazminatı işçinin mirasçılarına ödenir.
İşsizlik Maaşı
Kendi isteği dışında işsiz kalan çalışanlar, son üç yılda en az 600 gün prim ödemesi ve son 120 gün kesintisiz çalışmış olmaları koşuluyla işsizlik maaşına hak kazanabilir.
İşsizlik maaşı başvuruları İŞKUR müdürlüklerinden veya e-Devlet sistemi üzerinden online olarak yapılabilir.
Bilinmesi Gereken Diğer Haklar
• İş kazaları, görevli olunan yerde meydana gelen tüm kazaları kapsar.
• İş yeri devredilse dahi işçinin sözleşmesi ve hakları korunur.
• Çalışan alacaklarında çoğu talep 5 yıllık zamanaşımına tabidir.
